Door: Casper Molenaar
In de binnenlanden van de provincie Cádiz in de autonome regio Andalusië sla ik af naar Jerez de la Frontera. Het is juni 2019. Ik kom er niet voor de wereldberoemde sherry, maar om een foto te maken bij een klooster: het Monasterio de la Cartuja de Santa Maria Jerez Defensión. De foto is iets meer dan 100 jaar geleden ook gemaakt door de Duitse fotograaf Kurt Hielscher (1881-1948).
Door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog verbleef Kurt Hielscher noodgedwongen in Spanje waar hij toen was voor een studiereis. Hij maakte er het beste van door te gaan fotograferen, er tentoonstellingen van te maken en lezingen over te geven. Pas na de oorlog keerde hij terug en ook in Duitsland bleef hij lezingen geven over het “onbekende Spanje”. Zijn Spanjefotoboek werd gepubliceerd in 1922. Er staan 304 prachtige foto’s in in koperdiepdruk, die de foto’s een mooie glans geven en de indruk wekken dat het in 3D is. Het zette Kurt Hielscher op de kaart en hij kreeg nieuwe opdrachten om soortgelijke fotoboeken van andere landen te maken.
Sevilla verkende ik op de fiets. Daar had Kurt Hielscher maar liefst 14 foto’s gemaakt. Hier zie je de Torre del Oro. Foto’s: Kurt Hielscher & Casper Molenaar
Het klooster ligt op een steenworp afstand van de hoofdweg en is zo gevonden. Ik loop door de indrukwekkende ingangspoort en wordt overvallen door de authenticiteit, de schoonheid en de stilte van deze plek. Het kerkgebouw blijkt echter dicht en pas weer open te gaan laat in de namiddag. Oei, dan ben ik al lang weer op weg naar Vejer de la Frontera en Tarifa, denk ik, om nog meer foto’s te maken.
Monasterio de la Cartuja de Santa Maria Jerez Defensión in juni 2019. Foto: Casper Molenaar – In the footsteps of Kurt Hielscher
Dan hoor ik in een bijgebouw mensen praten. Ik waag het er op en klop eerst op de deur, een stilte valt, dan klop ik op het raam, en dan nog maar eens. Uiteindelijk wordt er toch opengedaan door een paar jonge giebelende meisjes die in onzeker Engels aangeven van niets te weten en er van uitgaan dat er verder niemand is. Ze wijzen mij wel op de souvenirshop van het klooster, die ik voor de ingangspoort had gepasseerd en dacht dat die ook gesloten was. Ik ga naar binnen en raak in gesprek met een oude charmante dame. Ik laat haar de foto zien die ik wil na fotograferen. Ze vertelt me dat de binnenplaats gesloten is, zelfs voor de nonnen, in verband met instortingsgevaar. Ik vind een ansichtkaart met min of meer hetzelfde beeld als op de foto van Kurt Hielscher en besluit de kaart te kopen om zo toch een vergelijking te hebben. De dame vraagt waar ik vandaan kom en zij vertelt enthousiast dat haar zoon op dit moment in Breda werkt en woont, net als ik. Een andere ansichtkaart krijgt een boodschap van haar, ze heet Mercedes: “deze naam vergeet je nooit meer haha”, en is bestemd voor haar zoon. Zo krijg ik een nieuwe missie, die wel slaagt. Ik ontmoet haar zoon Federico een paar weken later in Breda en maak er een mooi verhaal van op Facebook, ook al is mijn eigenlijke missie, de foto van Kurt Hielscher nafotograferen mislukt.
Mercedes schrijft een boodschap op de ansichtkaart voor haar zoon Federico inde souvenirwinkel van het klooster. Foto: Casper Molenaar
Federico met de kaart van zijn moeder Mercedes in Breda
Eigenlijk heb ik vooral een passie voor de landen van het voormalig Joegoslavië. Daar is het voor mij begonnen. Ik heb Oost-Europese Studies gestudeerd en in 2002 kreeg ik een oud fotoboek als verjaardagscadeau: “Jugoslavien” uit 1926, ook van Kurt Hielscher. In 2003 begon ik de foto’s uit dat boek na te fotograferen en vanaf september 2017 ook te delen op Facebook. Ik ontdekte dat hij nog meer fotoboeken van landen had gemaakt. Naast Spanje en Joegoslavië zijn dat Duitsland (1924), Italië (1925), Oostenrijk (1928), Denenmarken/Zweden/Noorwegen (1931) en Roemenië (1933).
Dat ik ook de foto’s van Kurt Hielscher in Spanje ging nafotograferen had ik begin dit jaar nog niet bedacht. Toen ik in april voor de eerste keer Andalusië bezocht was het een uitprobeersel. Het was eigenlijk een gewone vakantie samen met zijn gezin en we wilden wel eens wat anders, maar ik was verkocht en ging helemaal los. Ik fotografeerde in Granada, Córdoba, Antequera en Ronda, stuk voor stuk prachtige plaatsen met mooie plekken en verhalen, waarvan het zonde is ze niet te delen. Ik startte nòg een Facebookpagina om zo ook het andere werk van Kurt Hielscher te kunnen delen. Hoewel hij honderdduizenden boeken had verkocht tijdens het interbellum, waren al zijn negatieven verloren gegaan tijdens bombardementen aan het einde van de Tweede Wereldoorlog en had hij erna de aandacht en erkenning verloren die hij eerder wel kreeg. Daarom ook is het aardig om anderen bij dit fotoproject te betrekken, door hen ook uit te dagen zijn oude foto’s na te fotograferen en dat levert voor mij geregeld ook weer leuke ontmoetingen op.
Inmiddels ben ik in heel wat plaatsen tussen San Sebastian in het noorden en Tarifa in het uiterste zuiden geweest en trouwens ook nog in een heleboel plaatsen niet. Het is prettig om hongerig te zijn naar nieuwe foto’s maken, nieuwe avonturen beleven en je er in te verdiepen waar het zou kunnen zijn en wat de geschiedenis en het verhaal is van zo’n plek. Vroeger wilde ik altijd ontdekkingsreiziger worden. Nu ontdek ik een al bekende wereld, maar beleef ik plezier aan het herontdekken van hoe het ooit was.
Een speld in een hooiberg en van het kastje naar de muur gestuurd op zoek naar die ene patio in Arcos de la Frontera. Gelukkig was hier ook een “makkelijke” foto, makkelijk om te vinden, maar niet zo makkelijk om te maken. Ik moest een hek over klimmen en de hoogte negeren om de foto te kunnen maken. Foto’s: Kurt Hielscher & Casper Molenaar
Pasaia nabij San Sebastian
In Algatocín vroeg ik een jongeman of hij bekend was met de plaats op de foto van Kurt Hielscher. Hij wist me te vertellen dat er een dispuut gaande is tussen de burgemeester van Algatocín en Benarrabá, een paar kilometer verderop, over de vraag waar de foto is gemaakt. De foto bleek dus bekend. Dat verraste mij, maar het zou me vaker gebeuren. Toen was het voor mij ook duidelijk dat ik nu niet verder hoefde te zoeken, maar gewoon te kunnen gaan genieten van het dorp zelf. Algatocín ligt prachtig gelegen op een heuvelrug, een uurtje rijden van de kust en is zeker de moeite van een bezoek waard.
De betwiste foto van Kurt Hielscher uit Algatocín of is het Benarabbá?
Uitzichtpunt bij en op Algatocín. Foto: Casper Molenaar
Aan de rand van de Picos d’Europa, die ik eerst wandelend ontdekte met het gezin, bezocht ik vervolgens de kleine maar mooie plaats Potes. Kurt Hielscher had er niet voor niets vier foto’s gemaakt. Vooraf had ik met behulp van Google Earth en Maps al gekeken waar de foto’s ongeveer gemaakt zouden moeten zijn. Ik maakte er een paar, maar vond ze niet allemaal. Ik gaf het min of meer op en we besloten een bar op te zoeken voor een drankje. We kwamen terecht op een binnenplaatsje met een terras waar, geloof het of niet, twee foto’s hingen van Kurt Hielscher, van de plaatsen die we net hadden gezocht. De vader van de jongen achter de bar, die een voorliefde had voor oude foto’s, had de foto’s voor zijn terras uitgezocht. Hij bracht me naar het huis op de foto en wist me te vertellen dat het een paar jaar geleden was afgebrand en daarom nu nauwelijks meer te herkennen was.
Geregeld kom ik zo op plaatsen waar ik normaal gesproken, met een reguliere reisgids, niet zou zijn gekomen. Ook maak ik makkelijk contact met het boek onder mijn arm als ik op zoek ben in een dorpje naar de plek waar de foto is gemaakt en de weg vraag. Mensen zijn echt geïnteresseerd en soms ook verbaasd, over hoe het er vroeger uitzag. Mensen zijn ook behulpzaam maar het vinden van die ene patio in Tarifa bleek als een speld in een hooiberg. Zo beleef je allerlei avonturen, al dan niet met succes, maar het levert altijd een verhaal op.
Wil je ook een bijdrage leveren aan mijn project? Bekijk dan mijn FB pagina: en stuur me een pb-tje!
Verrast in Bar La Reuníón in Potes. Foto: Kim van Ierssel
Kurt Hielscher (1881-1948). Eén van de weinige beeltenissen van hemzelf. Dit is een foto van een schilderij dat thuis bij zijn kleinzoon in Californië aan de muur hangt.